Een reactie op het nieuwe coalitieakkoord

Duurzaam land

Klimaat en energie

• Er komt een minister voor Klimaat en Energie die regie voert over het beleid en het klimaatfonds.

Dit is een goede ontwikkeling. In het vorige kabinet was dit een gedeelde functie met Economische Zaken. Met een aanstelling van een minister die zich alleen op het Klimaat en Energie kan focussen, kan er efficiënter en slagvaardiger gewerkt worden.

• Een klimaat- en transitiefonds van €35 mrd voor de komende 10 jaar, aanvullend op de huidige Subsidieregeling Duurzame Energie SDE++, helpt om de benodigde energie-infrastructuur (elektriciteit, warmte, waterstof en CO₂) aan te leggen, de groene industriepolitiek te verwezenlijken en de mobiliteit en de gebouwde omgeving te verduurzamen.

Hopelijk wordt er urgentie gegeven aan de bestaande infrastructuur. Je hoort tegenwoordig, helaas, steeds vaker dat zonnepanelen geen elektriciteit kunnen terugleveren, omdat het elektranet dit niet aan kan. Of omgekeerd, dat het elektranet onvoldoende elektra kan leveren om wijken met warmtepompen en/of elektrische auto’s te voeden.

Het is onduidelijk of het kabinet dit fonds ook aanspreekt voor een vergoeding van de hoge afsluitkosten van een gasaansluiting en van het dure vastrecht bij een zware elektra-aansluiting. Ook is het onduidelijk of de afbouw van de salderingsregeling gerealiseerd wordt. Uiteraard hoop ik dat hierin voorzien is.

• De procedures voor de realisatie van nieuwe grootschalige energie-infrastructurele projecten die van nationaal belang zijn, gaan te traag. We brengen daarin versnelling aan door een aanpak zoals in de Crisis- en Herstelwet (Chw).

Hierbij kun je bijvoorbeeld denken aan de bouw van energiecentrales. Door deze wet worden bepaalde procedures om besluiten te nemen, bijvoorbeeld over een ruimtelijk plan in het gunstigste geval gehalveerd.

• Een randvoorwaarde voor een ambitieus klimaatbeleid is het hebben van voldoende vakmensen, nu maar ook op weg naar 2050. We gaan met onderwijsinstellingen, overheden, en sociale partners aan de slag om vakmensen op te leiden en, waar nodig, om of bij te scholen.

Naast het materiaal- en chiptekort waar bijna iedereen hinder van ondervindt, is er ook een groot tekort aan vakmensen. Vakmensen die we juist nodig hebben om de duurzaamheids- doelstellingen te halen. Ik heb een aantal jaren geleden al in een artikel geschreven dat ik me hier zorgen over maak. In mijn optiek wordt het een uitdaging om mensen te werven en hen in deze branche te houden. Door de bank genomen zijn technische opleidingen minder populair en zijn steeds meer mensen theoretischer geschoold. Dat laatste is een ongunstige ontwikkeling voor de ‘handjes’ die we juist zo hard nodig hebben in het werkveld om de doelstellingen te realiseren.

Gebouwde omgeving

De beste energie is bespaarde energie. Dat was altijd al zo, maar is in deze tijden van hoge energieprijzen nog eens extra belangrijk geworden. Verduurzaming leidt immers niet alleen tot minder uitstoot en een comfortabeler huis, maar ook tot een lagere energierekening. We gaan ambitieus aan de slag met slim en pragmatisch beleid om onze huizen en bedrijven te verduurzamen. Huishoudens en mkb worden daarbij ontzorgd. We beginnen met isoleren: dat moet in lijn met het manifest Nationaal Isolatieprogramma sneller, slimmer en socialer dan nu. En we zetten in op duurzaam verwarmen. Daarbij kijken we goed naar de draagkracht van huishoudens, van lage- en middeninkomens én het mkb.

• We gaan op basis van een programmatische aanpak – met een langjarig Nationaal Isolatieprogramma mét commitment en middelen tot ten minste 2030 – woningen sneller, slimmer en socialer isoleren. We benaderen mensen actief, bundelen vraag en aanbod, beginnen bij de woningen die het slechtst geïsoleerd zijn en bieden (extra) ondersteuning aan huishoudens met een laag- en middeninkomen.

Ik ben benieuwd hoe de (lokale) overheid straks omgaat met de menselijke factor. De technieken zijn er om sneller en slimmer te isoleren. Als geld (door bijvoorbeeld subsidie) een kleinere rol speelt, dan zijn er nog steeds mensen die niet willen isoleren. Bijvoorbeeld, omdat er schade aan de woning wordt toegebracht als de buitenkozijnen eruit moeten. Of dat de woning er niet mooier op wordt als er bijvoorbeeld isolatieplaten tegen de buitenzijde van de woning worden geplaatst. De vraag is hoe vrijblijvend het isoleren is en/of blijft. Mijn ervaring is dat het soms jaren duurt om van verduurzamingsplannen tot uitvoering over te gaan, simpelweg omdat wij mensen niet over één nacht ijs gaan en soms huiverig zijn voor verandering.  

• Met normering en positieve prikkels bevorderen we dat verhuurders huurwoningen met slechte isolatie verduurzamen. Woningen met slechte isolatie mogen op termijn niet meer worden verhuurd. Ook wordt het voor VvE’s en woningeigenaren makkelijker gemaakt om te verduurzamen. Het Warmtefonds wordt hiervoor ingezet en het mkb krijgt er toegang toe.

Dat woningen met slechte isolatie niet meer verhuurd mogen worden, vind ik een goede ontwikkeling. Al is de vraag wat de definitie wordt van slechte isolatie. Daarnaast vraag ik me af of er vrijstelling/isolatiereductie komt voor monumenten en/of beschermede dorps- en stadgezichten, waarbij isoleren/verduurzamen vaak een crime is.

• De hybride warmtepomp is op korte termijn voor de meeste woningen een goede warmteoplossing. Via normering krijgen leveranciers de verantwoordelijkheid om steeds meer (hybride) warmtepompen te installeren, in combinatie met een subsidie voor de meerkosten die huishoudens moeten maken. Samen met isolatie en duurzame gassen kan deze route voor een stevige verduurzamingsslag zorgen, zonder het voor de consument ingewikkeld en daarmee ontoegankelijk te maken.

Een hyrbride warmtepomp is vaak in combinatie met een aardgasgestookte ketel die bijverwarmt als de warmtepomp de vraag niet meer aankan. Dit heeft alleen kans van slagen als de (lokale) overheid ook duidelijk aangeeft wanneer een gemeente of wijk definitief van het aardgas af gaat. Het zou kapitaalvernietiging zijn als men een hybride warmtepomp aanschaft en een paar jaar later tot de ontdekking komt dat er geen aardgas meer geleverd wordt. Zover mij bekend is kan er maar eenmaal subsidie aangevraagd worden voor bijvoorbeeld een warmtepomp, dus de vervolgstap naar een helemaal aardgasvrije woning zou dus volledig voor eigen rekening van de woningeigenaar komen.

• Op wijkniveau zetten we, waar dat kosteneffectief kan, in op de realisatie van duurzame warmtenetten. De onrendabele top van collectieve warmteprojecten zal deels worden gefinancierd uit een nationale subsidieregeling, zodat dit voor huishoudens betaalbaar blijft.

Om wijken van lokale (collectieve) warmte te voorzien is een kostbare aangelegenheid, er is al snel €5-10 miljoen mee gemoeid (per wijk) om dit aan te leggen. Ik ben benieuwd bij hoeveel wijken (procentueel gezien) dit kosteneffectief kan worden aangelegd en hoeveel hinder de wijkbewoners gaan ervaren. Wegen en trottoirs zullen immers opengebroken moeten worden om buizen te kunnen leggen.

• Er komt een bijmengverplichting voor groen gas in het gasnet.
• Schaduw, verdamping en reflectie.

Volkshuisvesting en Ruimtelijk ordening

• We versnellen de woningbouw tot rond de 100.000 woningen per jaar. We streven ernaar dat ten minste twee derde van de woningen betaalbare huurwoningen en koopwoningen tot aan de grens van de Nationale Hypotheekgarantie zijn.

100.000 woningen per jaar is een mooie doelstelling. Als we kijken naar het huidige aantal opgeleverde woningen (ca. 70.000) betekent dit dat er 42% meer woningen per jaar opgeleverd moeten gaan worden. Dit is een hele uitdaging helemaal als je het tekort aan technici, chips en materialen in acht neemt. Ook bouwgrond en de tijdsduur van het vergunningstraject gooien roet in het eten.

Is 100.000 woningen opleveren dan onmogelijk? Bovenstaande knelpunten zijn inmiddels bekend en er zijn al een aantal zaken getackeld. Waar het wel steeds meer naar toe zal gaan (om de doelstelling te halen) is dat er kant en klare woningen (prefab woning) geplaatst zullen worden. Oneerbiedig gezegd is dit een verticale of horizontale wooncontainer die in zijn geheel of in delen geplaatst wordt. Deze wooncontainer zal voor het grootste gedeelte gebouwd worden door robots, waardoor sneller en goedkoper gebouwd kan worden.

Hendrik’s conclusie 

Het coalitieakkoord bevat ambitieuze doelstellingen die grote uitdagingen met zich meebrengt. Niet alleen voor woningeigenaren, maar ook voor de (lokale) overheid zelf. Denk bijvoorbeeld aan (aangepaste) regelgeving, beschikbare bouwgrond, e.d. Het belangrijkste is dat de overheid oog houdt voor de menselijke factor en de betaalbaarheid.

Ook zijn er nog een aantal onduidelijkheden. Hoe gaat de overheid bijvoorbeeld de fondsen inrichten, komt er een vergoeding voor de hoge afsluitkosten voor een gasaansluiting? Het coalitieakkoord vraagt om innovaties die materiaaltechnisch reeds voor handen zijn. Om die reden durf ik het wel aan dat de grootste uitdaging op het organisatorische en menselijke vlak ligt. Hoe gaan we woningeigenaren overtuigen om voorspoedig te gaan isoleren/verduurzamen? Er zijn al jarenlang energiecoaches en/of energieloketten in een groot aantal plaatsen actief die woningeigenaren adviseren.

Ik hoop dat het nieuwe kabinet deze coaches en energieloketten blijft ondersteunen en ze samen ervaringen blijven uitwisselen om de begeleidingstrajecten verder te verbeteren.  

Gebaseerd op:

https://www.kabinetsformatie2021.nl/documenten/publicaties/2021/12/15/coalitieakkoord-omzien-naar-elkaar-vooruitkijken-naar-de-toekomst